ص:2

چرا عزاداری؟

مهدی عدالتیان

ص:3

ص:4

ص:5

ص:6

برای امام حسین (علیهالسلام) عزاداری میکنند؟ و بالاخره، اگر بعضی با شعرهای نامناسب و شیوههای نامشروع، خودسرانه عزاداری میکنند تکلیف ما در مقابل آنان چیست؟

میگویم: آری، حق با شماست؛ آگاهی به انسان انگیزه و نیرو میدهد و از آن مهمتر سبب ادامهی کار نیک و رهانکردن آن میشود. چه بسیار کسانی که کاری را با ذوق و شوق آغاز کردهاند اما پس از مدتی به دلیل آگاه نبودن به هدف خود، آن را رها کردهاند یا با شنیدن یک انتقاد و اعتراض کوچک از عمل خود پشیمان و از ادامهی آن منصرف شدهاند.

بیجهت نیست که پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) فرمودند: «هرگاه خواستی کاری انجام دهی آن را با آگاهی و خردمندی انجام بده و بپرهیز از این که کاری را بدون دقت و آگاهی انجام دهی؛ زیرا خداوند بزرگ میفرماید: «مباشید همانند آن زنی که رشته تابیده خود را از هم گسست.»(1) و نیز امیرالمؤمنین (علیهالسلام) به کمیل فرمودند: «یا کمیل ما من حرکۀ إلاّ و انت محتاج فیها الی معرفۀ» «کمیل، هیچ حرکتی نیست که در آن نیاز به شناخت و آگاهی نداشته باشی.»(2)

از این رو برآن شدم که صورت مختصر و مفید برخی آثار تشکیل مجالس عزاداری و روضهخوانی را جمعآوری و به شیفتگان آگاهی و فهمدرست، هدیه کنم و سپس به بیان تعریف مجلس عزاداری بپردازم تا برخی اشتباهات و افراط و تفریطها به نام دین و

ص:8

توصیههای دینی مشروع و مقبول جلوه داده نشود و روشن باشد که شیعیان راستین از هر مجلس و هر شیوهی برگزاری مراسم عزاداری دفاع نمیکنند.

ص:9

ص:10

ص:12

میشویم، سرچشمه را در همین مجالس مذهبی و جلسات عزاداری مییابیم. بسیاری از تحصیلکردگان نیز اطلاعات دینی و قرآنی خود را حاصل شرکت در این محافل میدانند. بله؛ وقتی کسی توجه میکند که این جلسات مذهبی و برنامههای عزاداری در حقیقت کلاس درس است، دیگر نمیگوید این همه جلسه برای چیست و چرا به عناوین مختلف جلسهی عزاداری برگزار میشود؛ زیرا: کلاس درس هر چه بیشتر، بهتر؛ و آگاهی و معرفت هر چه افزونتر، بهتر.

ص:14

فراموش نمیکنم که یکی از دوستان میگفت: «همسایهای داشتیم که در هوسرانی و گناه و حرامخواری غرق بود و هرگز اهل شرکت در مجالس مذهبی نبود. یکی از روزهای دهه عاشورا-که در منزل مجلس عزاداری داشتیم- به منزل ما آمد تا بابت طلبی که از او داشتم، یک چک به من بدهد. برای رفتن خیلی عجله داشت. با اصرار از او خواستم یک چایی روضه بخورد و او هم مشغول نوشیدن چای شد، در همین یکی دو دقیقه به سخنان گوینده هم گوش میکرد، پس از صرف چای با کمال تعجب بلند نشد و تا آخر مجلس نشست و از آن عجیبتر که فردا و روزهای بعد هم تا پایان دههی اول محرم شرکت کرد و روز آخر به من گفت: «این مجلس امام حسین (علیهالسلام) مرا عوض کرد. در این چند روز وسایل گناه را از خانه بیرون بردم و مشغول بازپرداخت حقوق مردم هستم.» این میسر نیست جز با عنایت و نظر آن حضرت به این مجلس.

ص:16

نکته را میدانستیم، این یادآوری، انگیزهی ما را در بهکاربستن آن تقویت میکند و آن روز مثلا بیشتر به پدر و مادر خود احترام میگذاریم یا با همسرمان بهتر برخورد میکنیم یا اگر وسیلهی گناهی در منزل داشتهایم، آن را بیرون میبریم. همچنین به انجامدادن کاری که از اهمیت و ارزش آن بیخبر بودهایم و در چنین مجالسی متوجه ارزشمندی آن شدهایم همت میگماریم.

ص:18

بیاعتنایی به دنیا و زرق و برقهای آن، عشق و محبت خالصانه به خدا و حجت خدا، ایثار، طبقهبندی ارزشها، کمک به مسیر در پیمودن راه خدا و انجام وظیفه الهی، خم به ابرو نیاوردن در مقابل دشمن خدا و بالاخره فداکردن جان و مال و فرزند و همهی هستی در راه رضای معبود. آری، در مجالس عزاداری اهل بیت (علیهالسلام) است که انسان با این الگوها و این ارزشها آشنا میشود و مصمم میشود که او هم در این مسیر پای نهد و گامهایی جدی و اساسی بردارد.

ص:20

پس تا میتوانی در یاری ما کوتاهی مکن.»(6)

آری شرکت در مجالسی که برای تجلیل از مبارزان و مجاهدان در راه حق و عدالت و ظلمستیزی برپا شده و گریستن در مصیبتهای آنان و همدردی و همراهی با ایشان، علاوه بر زندهکردن آن ارزشها نوعی هشدار به ظالمان و بیدادگران در هر عصر و زمانی است که: ما پیروان حسینبنعلی (علیهالسلام) هرگز تن به ستم نمیدهیم. به قول آن عالم فرزانه: «در شرایط خشن یزیدی در حزب حسینیها شرکت کردن و تظاهر به گریهکردن بر شهدا نوعی اعلام وابستگی به گروه اهل حق و اعلان جنگ به گروه باطل و درحقیقت نوعی از خودگذشتگی است. اینجاست که عزاداری حسینبنعلی (علیهالسلام) یک حرکت است؛ یک موج است و یک مبارزهی اجتماعی است.»(7)

ص:22

گریان شد. سپس فرمود: «اینجا محل بار افکندن آنان است و اینجا خونهایشان ریخته میشود.»(8)

آری، پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) و امیرالمؤمنین (علیهالسلام) در حالی که بیش از بیست سال به واقعهی کربلا مانده بود، بر آن مصیبت اشک ریختند و از آن یاد کردند. پس کسانی که به یاد آن بزرگواران عزاداری میکنند و اشک میریزند، به ایشان و همچنین به دیگر معصومین (علیهالسلام) که پس از واقعهی کربلا عزاداری نمودهاند اقتدا کردهاند.

به سه نمونهی زیر توجه فرمایید:

1. امام باقر (علیهالسلام) به کسانی که نمیتوانند روز عاشورا به زیارت سیدالشهدا در کربلا بروند، دستور میدهد در خانهها برای امام حسین(ع)گریه و ندبه کنند و اهل خانه را هم به شرکت در این مجلس عزا و اقامهی سوگواری سفارش نمایند و چون به یکدیگر میرسند، به هم تسلیت بگویند. (9)

2. یکی از دوستان امام صادق(ع)(10) میگوید: «خدمت آن حضرت رسیدم. حضرت فرمودند برایم در سوگ سیدالشهدا شعر بخوان. من نیز خواندم.» حضرت فرمودند: «نه اینطور نه؛ بلکه همانگونه که برای خودتان شعرخوانی میکنید و همانگونه که نزد قبر سیدالشهدا مرثیه میخوانی.»(11)

ص:24

1. امام رضا (علیهالسلام) به دِعبِل فرمودند: «مرثیه بخوان.» پردهای نصب کردند؛ زنان هم آن طرف پرده نشستند و همه گریستند.(12)

ص:25

ص:26

اظهار محبت، محبوب خدا میشوند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: «حسین از من است و من از حسین؛ خداوند هرکس را که دوستدار حسین باشد، دوست دارد.»(13)

امیرالمؤمنین علی(ع)، میفرمایند: «شنیدم که رسولخدا (صلی الله علیه وآله) میگفت: «محبت حسن و حسین تمام وجود مرا فراگرفته است و خداوند به من امر کرده است این دو را دوست بدارم و دوست بدارم هرکه را که دوست آنان باشد. »(14)

عزاداری برای امام حسین(ع) -که حکایت از دوستی با آن حضرت دارد- انسان را محبوب خدا و اولیای خدا میکند.

نکتهی جالب توجه اینکه در روایات میخوانیم: «خداوند خود عهدهدار پاداش عزادار حسین (علیهالسلام) است.»(15) یعنی خداوند به قدری از سوگوار حسین خشنود میشود که پاداش او را خود به عهده میگیرد.

ص:28

اظهار حزن و ماتم در ایام سوگواری اهل بیت (علیهالسلام) از بهترین نشانههای این دوستی است؛ همان طور که معصومین (علیهالسلام) خود به چنین دلالتی اشاره فرمودهاند. امام صادق (علیهالسلام) به یکی از دوستانشان -که به حضرت از عزاداری و گریهی خود بر مصیبت امام حسین (علیهالسلام) خبر داد- فرمودند: «رحمت خدا بر اشک چشم تو؛ تو از عزاداران ما هستی و از کسانی هستی که در شادی ما شاد و در غم و اندوه ما غمگین هستند.»(18)

امام رضا (علیهالسلام) به پسر شبیب فرمودند: «اگر دوست داری در بهشت با ما و در مراتب و درجات ما باشی، در غم و اندوه ما محزون و ناراحت و در شادی ما شاد باش.»(19)

بنابراین عزاداران حسینی و شرکتکنندگان در مجالس اهل بیت (علیهالسلام)، با حضورشان دوستی و محبت خود را اثبات و اعلام میکنند.

ص:30

را در معرض دعای بزرگترین شخصیتهای عالم و محبوبترین و آبرومندترین انسانها در پیشگاه خداوند قرار دهیم و کاری کنیم که دعای آنان شامل حال ما گردد. یکی از مواردی که چنین افتخاری را نصیب انسان میکند، همین عزاداری برای امام حسین (علیهالسلام) و تشکیل مجالسی به نام آن حضرت و یا شرکت در این مجالس است.

امام صادق (علیهالسلام) به داوود رقی -که یکی از دوستان حضرت بود-  فرمودند: «به دوستان من سلام برسان و بگو من دعا میکنم که رحمت الهی شامل کسی گردد که با فرد دیگر بنشیند و دربارهی سخنان و معارف ما گفت وگو کند؛ که در این صورت فرد سوم در اجتماع آنان فرشتهای است که برایشان طلب استغفار میکند.» (21)

و در وقتی دیگر برای زائران و سوگواران اهل بیت (علیهالسلام) چنین دعا میفرمودند: «خدایا آن دیدگان را که اشکهای آنها در راه ترحم و عاطفه بر ما جاری شده و دلهایی را که به خاطر ما سوخته و نالان گشته و آن فریادها و نالههایی را که در راه ما بوده است، مورد رحمت قراربده.» (22)

ص:32

فرمودهی پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) از آن قدردانی و ستایش کنیم. این مجالس عزاداری و بزرگداشت محرم و صفر، مصداق بارز این تشکر و قدردانی است.

ص:34

اکنون ما باید این لطف الهی را که بذر محبت حسین (علیهالسلام) را در مزرعهی وجودمان افشانده، شکر گوییم و در عین حال از آن مراقبت نماییم و در پروراندن و به بار نشاندن آن بکوشیم. اینجاست که برپایی مجالس عزا و سخنگفتن از اهداف و آرمانهای آن حضرت و اشک ریختن در ماتم او ما را در انجام این وظایف یاری مینماید.

ص:36

گریه کنند زیرا گریه بر او بار گناهان بزرگ را از دوش انسان برمیدارد.»(28) و نیز آن حضرت به پسر شبیب فرمودند: «اگر بر حسین (علیهالسلام) اشک ریختی، همین که اشک بر گونهات جاری شد، خداوند گناهانت را میبخشد.»(29) (البته باید پس از این تلاش کرد تا این پاکی باقی بماند.) همین وعده را امام صادق (علیهالسلام) به فضیل فرمودند.(30)

البته ناگفته پیداست مقصود از بخشش گناهان، بخشش عقوبت مانند فشار قبر، عذاب آخرت و آتش جهنم است نه این که مال مردم و حقوق پایمال شدهی مردم هم بخشیده شود. پس کسی که درصدد توبه است باید خساراتی را که به مردم زده جبران و صاحبان حق را از خود راضی کند.

ص:38

بگریاند، در روز قیامت گریان نخواهد بود و هرکس در مجلسی بنشیند که در آن یاد ما و سخنان و سنت و سیرهی ما زنده شود، در روزی که دلها میمیرد، قلب و روح او زنده و بانشاط خواهد بود.»(32)

بدیهی است کسی در آخرت صفای باطن و دل روشن دارد که در دنیا چنین باشد.

ص:40

نشاند؛ آنگاه فرمودند: «همانا از شهادت حسین (علیهالسلام) سوزی در دل مؤمنان است که هرگز سرد نمیشود.» امام باقر (علیهالسلام) در ادامهی سخن خود اینگونه عشق خود به امام حسین (علیهالسلام) را اظهار فرمودند: «پدرم فدای آن کشتهی اشک.» از آن حضرت پرسیدند مقصود ازاین تعبیر چیست؟ فرمودند: «هیچ مؤمنی مصیبتهای او را یاد نمیکند مگر اینکه بر او بگرید.»(35) بنابراین عزاداران حسینی و شرکتکنندگان در مجالس آن حضرت یکی از نشانههای مهم ایمان را دارا هستند.

امام حسین (علیهالسلام) هم خود فرمودهاند: «من کشتهی اشکم؛ هیچ مؤمنی مرا یاد نکند، جز آن که اشک ریزد.»(36)

ص:42

تسبیح و غصه خوردنش ثواب عبادت دارد.»(37)

گاهی پاداش کسی را که در عزای امام حسین (علیهالسلام) با سرودن یا خواندن شعری دیگران را میگریاند، بهشت و بخشش و مغفرت الهی تعیین نمودهاند.(38)

همچنین در روایات پاداش اظهار ارادت نسبت به امام حسین (علیهالسلام) و زیارت آن حضرت و عزاداری برای ایشان با پاداش عمره، حج، جهاد در راه خدا و پاداش شهید برابر شمرده شدهاست.(39) بدیهی است این پاداشهای فراوان و متفاوت بستگی به نوع زیارت یا عزاداری و میزان معرفت و کیفیت عمل دارد؛ هرچه زیارت و عزاداری با شناخت بیشتر و سازندگی کاملتر باشد، ارزش آن بیشتر میشود.

جملهی آخر اینکه از عزاداری برای اهل بیت (علیهالسلام) آن قدر میتوان فضیلت و پاداش کسب نمود که گاهی در روایت اینگونه تعبیر شدهاست: «برای هر عملی میتوان ثواب و پاداش تعیین نمود جز اشک ریختن در عزای اهل بیت(ع).»(40)

ص:44

کُمیت(1) در خدمت حضرت ذکر مصیبت کرد، در حق او چنین دعا نمودند: «پروردگارا! تمام گناهان کُمیت را ببخش وآن قدر به او عطافرما تا راضی و خشنود شود.»(42)

ص:46

و شرکت در مجالسی است که زندهکنندهی تعالیم، خاطرات و یاد آن عزیزان خدا باشد و همواره مردم را با اهداف و توصیههای ایشان آشنا کند و کمکی شایان به پیاده نمودن آن تعالیم در زندگی باشد؛ البته همراه با عرض ارادت و ابراز اندوه در غم آنان و اظهار شادی در شادی آنان. آری؛ چنین اظهار ارادتی از بهترین دورکنندگان بلا و گرفتاری مادی و معنوی در زندگی ماست.

امام صادق (علیهالسلام) ضمن سخنانی فرمودند: «هرکس در راه ما اذیت شود و مصیبت ببیند و بر مصایب ما اشک بریزد، خداوند سختی و گرفتاری و آنچه را مایهی رنجش و اذیت است، از او دور میفرماید.»(44)

ص:48

1. امام صادق (علیهالسلام) فرمودند: «حسینبنعلی (علیهالسلام) توجه ویژهای به عزاداران خود دارند و خود برای آنان از پیشگاه پروردگار طلب مغفرت میکنند و از پدر خود، امیرمؤمنان نیز تقاضا میکنند برای عزاداران او استغفار نمایند.»(46)

2. امام حسین (علیهالسلام) در روز قیامت به دیدار زیارتکنندگان و ارادتمندان خود میروند و مستقیم و رو در رو به گفت و گو با آنان میپردازند.(47)

3. آن حضرت شخصاً در صحرای محشر به دنبال زیارتکنندگان خود میگردند و ایشان را از سختیها نجات میدهند.(48)

ص:50

ب- محبت و مهربانی ملک الموت:

امام صادق (علیهالسلام) در ادامهی سخن خود به مسمع فرمودند: «پدران من در هنگام مرگ، سفارش تو را به ملکالموت مینمایند تا آنجا که ملکالموت با تو مهربانتر خواهد بود.»(49)

ص:52

مصیبتهایشان صورت میگیرد، برگزارکنندگان و شرکتکنندگان در این مجالس -گرچه ممکن است

خطاهایی در رفتار خود داشته باشند- عزم آگاه شدن و اصلاح اخلاق و رفتار خود دارند که همین تصمیم جدی، مقدمهی رسیدن به کمالات، تضمین کنندهی عقیده و عمل و اخلاص در عمل بهشمار میآید و از همینرو به برگزارکنندگان و شرکتکنندگان در این مجالس وعدهی رهایی و نجات از سختیهای آن روز داده شده است.

امام باقر (علیهالسلام) فرمودند: «آنان که در مصیبتهای ما گریان و عزا دارند، خداوند سختیهای قیامت را از آنان دور و به آنان امنیت و سلامتی از بلاهای آن روز عطا میفرماید.»(50)

امام حسین(ع) فرمودند: «من خود زیارتکنندگانم را دستگیری میکنم و از سختیهای قیامت نجات میدهم.»(51)

ص:54

او و شرکت در مجالس عزای آن شهید مظلوم است و نکتهی جالب توجه این که از مهمترین سببهای شفاعت سایر معصومین (علیهالسلام) نیز اظهار ارادت به امام حسین (علیهالسلام) است.

در حدیثی  میخوانیم:

روزی پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) با دخترشان زهرا (سلاماللهعلیها) دربارهی شهادت امام حسین (علیهالسلام) گفت وگو نمودند. زهرا (سلاماللهعلیها) پرسید: «در آن زمان که من، شما و پدرش نیستیم، چه کسی بر حسین من گریه میکند؟» پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: «مردان و زنانی از امت من هر سال اجتماعاتی تشکیل میدهند و عزاداری او توسط دوستان ما هر سال ادامه مییابد.» آن گاه در مقام بیان پاداش آن مؤمنان فرمودند: «روز قیامت من از مردانشان و تو از زنانشان شفاعت میکنیم و ایشان را وارد بهشت مینماییم.»(52)

ص:56

را به دست آورد. از مهمترین اسباب آن شرکت در محافل حسینی و تشکیل این محافل و خدمت به عزاداران آن حضرت  است؛ همانطور که امام رضا (علیهالسلام) فرمودند: «عزاداران ما در قیامت با ما و همنشین ما خواهند بود.»(53)

طبیعی است وقتی انسان با عشق و محبت به اهل بیت (علیهالسلام) در اینگونه محافل شرکت میکند دوست دارد هر چه بیشتر با  عمل به آنچه از سخنان آن بزرگان میشنود به ایشان نزدیک شود و این ابزاری کارآمد برای رسیدن به کمالات و سرانجام همنشینی و همجواری با آن عزیزان خداست.

ص:58

نشانی از این دین نخواهدبود، اما سوز عشق حسینی در دلهای مشتاقان همچون آتشی زیر خاکستر مدتی پنهان مانده و باز در اولین فرصت نام امام حسین (علیهالسلام) و مجالس آن حضرت وسیلهای شده تا همهی خسارتها جبران و گردهماییهای مذهبی بلکه بهتر و کاملتر از گذشته تدارک دیده شود.

آری؛ این مجالس همچون امانتداری متعهد معارف، ارزشها، اسرار و حقایق دینی را حفظ میکند و نسل به نسل در اختیار دوستداران حقیقت قرار میدهد و این مشعل فروزان تا قیامت به روشن کردن راه ادامه خواهد داد. بیجهت نبود که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) در بیان دیگری فرمودند: «سوگند به آن که مرا به پیامبری برانگیخت، حسینبنعلی در آسمان بزرگتر است تا زمین؛ در سمت راست عرش الهی [دربارهی وی] مکتوب است: چراغ هدایت،کشتی نجات، پیشوای خیر و برکت و عزت و فخر و علم و ذخیرهی الهی.»(54)

ص:60

ص:62

مجلس عزاداری چگونه مجلسی است؟

یک مجلس عزاداری خوب و مورد تایید مدارک دینی ما دارای ویژگیهای زیر است:

الف. موارد کلی

1. قبل از هر چیز و مهمتر از هر ویژگی اخلاص است که باید برگزارکنندگان مجالس، سخنرانان، مرثیه خوانان و حتی شرکتکنندگان نیتی جز جلب رضای پروردگار نداشته باشند.

امام  صادق (علیهالسلام) فرمودند: «از ریا بپرهیز زیرا هر کس کاری را برای غیر خدا انجام دهد، خداوند او را به همان کسی که کار را برای او انجام داده وا میگذارد.»(55)

2. مناسب است مجلس اهل بیت (علیهالسلام) دربردارنده همهی ارزشها باشد. هم آگاهیبخش و ارشادگر و هم بستری برای عرض ادب و ارادت و عرض تسلیت و ذکر مصائب بهشمار آید. پس اگر تنها به ذکر مصیبت اکتفا کنیم و ساعتها وقت مردم را تنها با گفتن نام معصومین (علیهالسلام) در قالب نوحه و مداحی صرف کنیم، آنان را از بهرههای مهمتری -که حضرات معصومین (علیهالسلام) خود بر آن اصرار داشتهاند- محروم کردهایم. البته اگر پای در چنین مجلسی نهادیم نباید آن را تضعیف یا ترک کنیم بلکه باید در اصلاح و تکمیل و تقویت آن بکوشیم. امام صادق (علیهالسلام) به یکی

ص:63

از دوستانشان(56) فرمودند: «به من گزارش دادهاند که زن و مرد در نیمهی شعبان به زیارت بارگاه امام حسین (علیهالسلام) میآیند؛ قرآن میخوانند؛ از زندگی اهل بیت (علیهالسلام) میگویند؛ روضهخوانی و مرثیه سرایی دارند. آن فرد پاسخ داد: آری فدایت شوم، در برخی از این مراسم خود حضور داشتهام. حضرت به عنوان اظهار خرسندی از برگزاری چنین مجلسی شکر خدای بهجاآوردند.»(57)

ملاحظه میفرمایید که مجلس مورد رضای اهل بیت (علیهالسلام) دستکم سه برنامهی ارزشمند دارد: بهرهمندی از قرآن، درسهایی از زندگی اهل بیت (علیهالسلام) و ذکر مصیبت و عزاداری.

1. پرهیز از گرایش خاص و ایجاد تفرقه بین صفوف دوستان اهل بیت(علیهالسلام). متأسفانه برخی محافل مذهبی به علت اصرار در اعلام وابستگی به شخص یا مجموعهی خاص و بدگویی از برخی محافل و مجموعههای مذهبی دیگر، زمینه غیبت و بدگویی و تفرقه را ایجاد میکنند و جمعی از نیروهای ارزشمند مذهبی را از دست میدهند. چه زیباست که مجالس اهل بیت (علیهالسلام) متعلق به اهل بیت باشد و هرچه بیشتر در جهت وحدت و همدلی و یکپارچگی این جلسات تلاش شود. امام رضا (علیهالسلام) به عبدالعظیم حسنی فرمودند: «به دوستان من سلام مرا برسان و بگو اجازه ندهند شیطان در بین ایشان نفوذ کند و آنان را به راستگویی و امانتداری دعوت کن و از آنان بخواه به دیدار یکدیگر بروند و به تضعیف و شکستن یکدیگر

ص:64

اقدام ننمایند.»(58)

1. انتخاب گویندگان و ذاکران از بین افراد مخلص، آگاه و اهل تقوی و عمل به دستورهای دین.

ب. وظایف و ویژگی های گویندگان و ذاکران

1. اخلاص.

2. بیان مطالب مستند به قرآن کریم و برگرفتن فرمایشهای معصومین (علیهالسلام) از کتابهای معتبر.

3. گزینش مطالبی که برای مخاطبان مفید، کاربردی و دارای اولویت باشد.

4. پرهیز جدی از بیان مطالب سست، بیاساس، غیرمفید و غیرقابل هضم و درک مخاطبان یا طرح مطالب شبههآفرین و سؤالبرانگیزی که ذهن مخاطب را درگیر میکند.

5. پرهیز از ذکر مطالب ذلتآمیز که شأن اولیای خدا را پایین میآورد و از عظمت آنان میکاهد.

6. پرهیز از غلو در حق معصومین (علیهالسلام) یعنی نسبت دادن الوهیت به آنان. که امام صادق (علیهالسلام) فرمودند: «جوانانِ خود را از شر غُلات (غلوکنندگان) برحذر دارید؛ مبادا آنان را فاسد کنند؛ همانا غُلات بدترین بندگان خدا هستند؛ عظمت خدا را کوچک میکنند و ادعای خدایی برای بندگان خدا دارند. به خدا قسم غلات بدتر از یهود و نصاری و مجوس و مشرکان هستند.»(59)

7. دربارهی امام زمان -ارواحنا له الفداء- تلاش شود مباحث مستند به قرآن و روایات معتبر مطرح شود و از طرح مطالب بیمدرک و مستند به خواب یا

ص:65

گفتههایی که گویندهاش معلوم نیست و مانند اینها به شدت پرهیز شود تا به افراد سودجو و فرصتطلب بهانه داده نشود که با ادعای ارتباط با آن حضرت و اظهار حضور قطعی و مشخص حضرت در مجلس از عواطف و علایق مردم نسبت به ولایت سوءاستفاده کنند. گرچه این گونه اعمال اغلب از روی سادگی، ناآگاهی و به قصد خیرخواهی و جذب مردم به ارزشهای دینی صورت میگیرد اما باید توجه داشت که این کار علاوه بر این که از نظر شرعی حرام و نادرست است سبب کنارهگیری مردم به ویژه جوانان از محافل مذهبی خواهد شد. یکی از مراجع بزرگ تقلید در پاسخ به سؤالی در همین زمینه نوشته است: «ادعای ارتباط خاص با حضرت حجت (علیهالسلام) در زمان غیبت دروغ است و شرکت در مجلسی که در آن چنین ادعاهایی مطرح میشود حرام است و مؤمنان باید بیاساس بودن چنین ادعاهایی را برای مردم بیان کنند تا گمراه نشوند.»(60)

1. گویندگان و ذاکران نباید مردم و گناهکاران را از رحمت الهی ناامید کنند. از سوی دیگر نباید چنان گویند که گناه در نظر مردم امری ساده و راحت جلوه کند و در ارتکاب به گناه جری شوند؛ و نیز مراقب باشند از شوق تشویق مجرمان به توبه، حق پاکان و آنان که همواره مراقب گفتار و کردار خود بودهاند ضایع نشود و جوانان پاک، احساس نکنند زیان دیدهاند.

2. به قصد بالا بردن مقام چهاردهمعصوم (علیهالسلام)، انبیای

ص:66

بزرگ الهی را کوچک نکنند.

1. عالم دینی و ذاکر اهل بیت (علیهالسلام) باید قبل از سخن گفتن با عمل و اخلاق و حلم و نصیحتپذیری خود به دیگران آموزش دهد. امیرالمؤمنین علی (علیهالسلام) فرمودند: «کسی که خود را پیشوای مردم قرار داد، باید پیش از آن که به تعلیم دیگران بپردازد، خود را بسازد و پیش از آن که به گفتار تربیت کند با کردار تعلیم دهد.»(61)

2. بهانه ندادن به دست دشمنان دین و ارزشهای دینی. برخی رفتارها و گفتارهای نسنجیده و سبک علاوه بر آثار نامطلوبی که بر شرکتکنندگان در مجالس مذهبی دارد موجب سوء استفادهی دشمنان دین در تبلیغ بر ضد ارزشهای دینی و مراسم سوگواری سالار شهیدان حسینبنعلی (علیهالسلام) میشود. یکی از مراجع بزرگ تقلید در اینباره مینویسد: «مداحی و خواندن اشعار در مجالس اهل بیت (علیهالسلام) باید طوری باشد که موجب وهن شیعه نباشد و بهانه به دست دشمنان شیعه ندهد. در مجالس اهل بیت (علیهالسلام) باید اشعاری خوانده شود که حاکی از فضیلتهای آن بزرگواران باشد و مصائب و مظلومیت ایشان را برای مردم بازگو کند. ائمه از ما نخواستهاند که خود را به صورت حیوان درآوریم؛ آنچه از ما خواسته اند، این است که مؤمن صالح باشیم و اخلاق ما اخلاقی باشد که از آن بزرگواران به ما رسیده است.»(62)

3. گرچه گویندگان و ذاکران با اخلاص اهل بیت (علیهالسلام) نیازی به این تذکر ندارند و ارزش کار آنان بالاتر از

ص:67

آن است که با همهی دنیا و آنچه در آن است قابل معاوضه باشد، این بزرگواران باید مراقب باشند که افرادی با نگاه و رویکرد کاسبکارانه در بین ایشان نفوذ نکنند و به چنین افرادی تذکر دهند که امام صادق (علیهالسلام) فرمودند: «آنکس که حدیث را برای منفعت دنیا بخواهد، در آخرت بهرهای ندارد و آنکس که حدیث را برای خدا و آخرت بخواهد، خداوند خیر دنیا و آخرت را به او عطا خواهد کرد.»(1)(63)

ص:68

ص:70

1- پوشیدن لباس مشکی در ایام سوگواری اهل بیت (علیه السلام) چه مفهومی دارد و آیا این کار مکروه نیست؟

علاوه بر اینکه «کراهت پوشیدن لباس مشکی» از نظر برخی فقیهان و عالمان دینی ثابت نیست، در مورد ایام سوگواری هیچ کس پوشیدن لباس مشکی را مکروه ندانسته بلکه بارها و بارها در سخنان بزرگان تاکید و تصریح شده است که این کار بهتر و شایستهتر است و حکمت آن اظهار اندوه و غم و همدردی با اولیای خداست. یکی از فقهای بزرگ عصر ما مینویسد: «باتوجه به اینکه پوشیدن لباسسیاه شعار اهل مصیبت و علامت سوگواری و عزاست، پوشیدن آن در عزای حضرت سیدالشهدا و سایر حضرات معصومین (علیهالسلام) بیشبهه راجح (بهتر) و تعظیم شعائر و اعلام برائت از اعدای آل محمد (علیهالسلام) و تجلیل از ایثار، فداکاری، شهادت در راه خدا، پاسداری از دین و مذهب و مصداق عناوین راجحهی دیگر است. به طور یقین این برنامهها و سیاهپوشیدن و سیاهپوشکردن در و دیوار خانهها، حسینیهها، تکایا و مجالس، که متضمن درسهای بسیار آموزنده و موجب تعالی افکار و اهداف و تبلور شعور مذهبی و انسانی است همه راجح و سبب احیا و بسط امر مذهب و تحکیم علایق و روابط با خاندان رسالت و تجدید میثاق تشیع و پیروی از آن بزرگواران و

ص:71

محکوم کردن ظلم و استضعاف و استکبار است.(1)

1- پوشیدن لباس مشکی در ایام سوگواری از چه زمانی آغاز شده و اول بار چه کسی به این عمل اقدام کرده است؟

این نکته که لباس مشکی نشان عزادار بودن است، سابقهای دیرینه دارد و از قرنها قبل وقتی مردم میدیدند فردی لباس مشکی برتنکرده از او میپرسیدند چه اتفاقی افتاده و به داغ کدام عزیز در سوگ نشستهای؟ در تاریخ اسلام نیز به نمونههایی برخورد میکنیم که مسلمانان و حتیگاهیحضرات معصومین (علیهالسلام) با پوشیدن لباس مشکی عزادار بودن خود را اعلام میکردند. در عبارت زیر دقت فرمایید:

    الف) ابنابیالدنیا درکتاب مقتلالامام امیرالمؤمنین مینویسد: «حسنبنعلی (علیهالسلام) پس از درگذشت پدرش علی (علیهالسلام) بر فراز منبر کوفه در جامهی سیاه برای ما خطبه خواند.»(2)

   ب) مسعودی در اثباتالوصیه روایت کرده که امام مجتبی (علیهالسلام) پس از دفن پدر، در مسجد کوفه خطبه خواند درحالیکه عمامهای سیاه بر سر و جامهای مشکی در برداشت.(3)

   ج) ابونعیم اصفهانی روایت میکند: «زمانیکه خبر شهادت امام حسین (علیهالسلام) به امسلمه - همسرپیامبر- رسید در مسجد پیامبر خیمهای سیاه برپا نمود و خود نیز جامه سیاه پوشید.»(4)

ص:72

   د) پس از شهادت امامحسین (علیهالسلام) و یاران آن حضرت کسی از زنان بنیهاشم و طایفهی قریش نبود مگر آنکه برای امام حسین (علیهالسلام) لباس سیاه پوشیده باشد.»(1)

1- آیا اهل سنت هم برای امام حسین (علیه السلام) عزاداری می کنند؟

واقعیت این است که اهل سنت نیز از شهادت فرزند پیامبر (صلی الله علیه وآله) بسیار متأثر و ناراحتاند و در ایام عاشورا به عزاداری و بیان حادثهی عاشورا میپردازند. چنان که در مناطق سنینشین ایران به ویژه در کردستان از گذشتههای بسیار دور تا زمان حاضر برادران و خواهران اهلسنت در مجالس عزاداری امام حسین (علیهالسلام) و شهدایکربلا شرکت و گاهی به طور مستقل مجالس همراه با اطعام برگزار میکنند و این روش اکنون در بین برادران شافعی مذهب در کردستان بیشتر به چشم میخورد و در مناطق دیگر نیز به نحو مناسبی برگزار میگردد. در خارج از کشور نیز به ویژه در پاکستان برادران و خواهران اهلسنت مجالس سوگواری برگزار مینمایند و دولت پاکستان روزهای تاسوعا و عاشورا را تعطیل رسمی اعلام کردهاست. اهلسنت درشهرهایکراچی، حیدرآباد، کوتری، تهته و میرپورخاص از ایالت سند، روز عاشورا و اربعین امام حسین (علیهالسلام) نیاز (نذر) امام حسین میکنند و در آن نیاز غذاهای مختلف بهویژه حلیم میپزند و بین

ص:73

عموم مردم تقسیم میکنند و همچنین از آغاز محرم تا روز عاشورا در بین عزاداران آب و شربت پخش میگردد و مردم در بسیاری از این شهرها فعالانه در مجالس عزاداری شرکت میجویند. در شهر کوتری که نود و پنج درصد اهالی آن را اهل سنت تشکیل میدهند در ایام عزاداری به ویژه عزاداری امام حسین (علیهالسلام) مجالسی باشکوه برگزار میگردد که صدها تن از اهلسنت در آن شرکت میکنند و در روز عاشورا به سوی «امام بارگاه» حرکت میکنند.

در هند نیز عزاداری برای سالار شهیدان مرسوم و متداول است و حتی تا قبل از ظهور مسلک دِیُوبَند در شبه قاره هند، تمامی اهل سنت در ماه محرم و روز عاشورا رخت عزا به تن کرده مردم را اطعام میکردند و این مراسم تا گذشتهای نه چندان دور ادامه داشته است.

1- در برخی مراسم عزاداری از موسیقی و ابزار لهو استفاده می شود. این برنامه ها با فلسفه ی عزاداری منافات ندارد؟

همان طور که در ابتدای این نوشتار آمد ما از هر مراسم و مجلسی دفاع نمیکنیم. به صراحت باید گفت اینگونه محافل مورد تایید دین و عالمان دینی نیست. یکی از فقها در مورد اینگونه مجالس مینویسد:

- استعمال آلات لهو در مجالس معصومین (علیهالسلام) جایز نیست و نیز حضور در مجالسی که این برنامهها در

ص:74

آن اجرا میشود جایز نیست و گرفتن پول برای این کارها جایز نیست. مجالس معصومین باید طوری باشد که مردم را با فضایل و سفارشهای معصومین (علیهالسلام) آشنا نماید و آنان را با یاد خداوند متعال بیندازد.(1)

1- در مجالس عزاداری اشعار غلو آمیز یا سخنانی که دور از شان اهل بیت (علیه السلام) است گفته شده و گاهی چند ساعت از وقت مردم به تکرار شعارهای بی فایده صرف می شود. باوجود این باز هم شرکت در چنین مجالسی توصیه می شود؟

مجلس عزاداری اهل بیت (علیهالسلام) ویژگیهایی دارد که در سخنان معصومین به آن اشاره شده است. آگاهیبخشی، رشدآوری، تجدید میثاق با الگوهای ارزشی و ذکر فضایل و نیز ذکر مصیبتهای اولیاء خدا برخی از این ویژگیهاست. ما باید بکوشیم در مجالسی شرکت کنیم که دارای این امتیازات باشد و البته به سبب وجود مجالسی که فاقد این صفات است و گرفتار غلو و بیحاصلی شده نباید از مجالس خوب هم صرفنظر نمود. همان گونه که به دلیل وجود اسکناس جعلی، استفاده از اسکناس معتبر را ترک نمیکنیم و به سبب وجود زینتآلات بدلی، استفاده از طلا را کنار نمیگذاریم. البته عالمان دین هم همواره تذکر دادهاند که مجالس مفید باشند و در آنها از ذکر سخنان و اشعار نادرست

ص:75

به شدت پرهیز شود که به نمونهای از توصیههای آنان در بخش قبلِ این نوشتار اشاره شد.

1- می دانیم در ماه محرم و صفر و دیگر ایام سال، مجالس و برنامه های بسیار گسترده ای به نام امام حسین (علیه السلام) برگزار می شود که هزینه ای بالغ بر میلیاردها تومان دارد. آیا این همه هزینه و صرف وقت و امکانات بجاست و آیا مصرف بهتری برای آن نیست؟

یکی از دانشمندان و مبلغان برجسته پاسخ این سؤال را چند دهه قبل با مثالی زیبا بیان نموده است که جا دارد همان عبارت ایشان نقل شود:

«در بدن انسان اعضایی هست که بدون آنها زندگی میسر نیست؛ مانند جگر سیاه که مرکز تولید خون است، و مانند قلب که مرکز پخش خون است، و مانند جگر سفید که وسیلهی تنفس است. اینگونه اعضا را اعضای رئیسه میگویند و هرگاه یکی از این اعضا فاسد شود دیگر زندگی میسر نیست.

حال اگر فرض کنیم یک نفر ثروت جهان را داشته باشد و به کبدش آفتی برسد که زندگیاش در معرض خطر افتد، آیا چنین کسی حاضر نخواهدشد همهی ثروتش را خرج کند تا سلامت خود را بازیابد؟ و آیا این خرج عقلا پسندیده و لازم نیست؟ البته چنین خرجی ارزش دارد و لازم است.

جامعه درست مانند بدن انسان است. بعضی صفات در جامعه حکم اعضای رئیسهی بدن را دارد و بدون

ص:76

آن صفات، زندگی اجتماعی میسر نیست؛ مانند غیرت، شجاعت، صداقت، امانت، ایمان، تقوی و عفت. اگر جامعهای اینگونه صفات را از دست دهد قطعاً محکوم به مرگ و ذلت خواهد بود. حال چقدر ارزش دارد که یک جامعه خرج کند و صرف وقت نماید تا این صفات را زنده نگه دارد و نگذارد از بین برود؟ ماه محرم و جلساتی که در آن تشکیل میشود وسیلهای است که اگر خردمند باشیم میتوانیم به منظور حفظ این صفات از آن نتیجه بگیریم.»(1)

ص:77

ص:78

جز این است که اندیشهات نارسا، روزگارت کوتاه وگروهت پراکنده است؟»(64)

***

با عنایت پروردگار مهربان و توجه امام زمان بقیۀاللهالاعظم (ارواحنا له الفداء) و لطف ویژهی صاحب این محافل و مجالس یعنی اباعبداللهالحسین (علیهالسلام)، بخشی از این نوشتار در سفر تبلیغی دههی اول محرم1427 و بخش پایانی آن در سفر زیارتی عتبات عالیات و در کربلای معلا نوشته شدهاست. این جملات را در روز جمعه 29 اردیبهشت 1385 مصادف با 21 ربیع الثانی 1427 در حرم مطهر امام حسین (علیهالسلام) مینویسم و آخرین جمله را درحالیکه مقابل ضریح مطهر آن حضرت نشستهام، از روی ضریح منور یادداشت مینمایم که از قول پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله)  چنین نوشته شده است:

«مَن اَحبَّ الحسنَ و الحسینَ اَحبَبتُهُ

و مَن اَحبَبتُهُ اَحَبَّهُ اللّهُ و من اَحَبَّهُ اللّهُ اَدخلَهُ الجَنَّۀَ.»

ص:80

1. قال ابوعبدالله (علیهالسلام): «...وَ مَن ذُکِرَ الحُسَین عِندَهُ فَخَرَجَ مِن عَینِه مِنَ الدُّمُوعِ مِقدارَ جَناحِ ذُبابٍ کانَ ثَوابُهُ عَلَی اللهِ عَزَّوَجَل وَ لَم یَرضَ لَهُ بِدُونِ الجَنَّۀ»، کامل الزیارات، ص 100، ح 3.

2. بحارالانوار، ج 101، ص4، ح 16.

3. بحارالانوار، ج 101، ص4، ح 15.

4. بحارالانوار، ج 44، ص290.

5. امالی صدوق، ص 79.

6. وسایل الشیعه، ج 10، ص 392.

7. بحارالانوار، ج 98، ص8.

8. «اِذَا حُیّیتُم بِتَحِیَّۀٍ فَحَیُّوا بِاَحسَنَ مِنهَا اَو رُدُّوهَا»

 نسا/ 86.

9. «مَن اُتِیَ اِلَیهِ مَعروفٌ فَوَجَدَ فَلیُکافِ وَ مَن لَمیَجِد فَلیَثنِ عَلَیه فَاِنَّ مَن اَثنی عَلَیهِ فَقَد شَکَره وَ مَن کَتَمُه فَقَد کَفَره»، کنزالعمّال، ج6، ص 464.

10. «وَ بَذَلَ مُهجَتَه فِیکَ لِیَستَنقِذَ عِبادکَ مِنَ الجَهَالَۀِ وَ حَیرَۀِ الضَّلاَلَۀ»، زیارت اربعین، مفاتیح الجنان.

11. «مَناَرادَ الله بِهِ الخَیر قَذَفَ فِی قَلبُهُ حُبَّ الحُسَین (علیهالسلام) وَ حُبَّ زِیارَتِه.»، کامل الزیارات، ص 142.

12. «اِنَّ لِقَتلِ الحُسَین (علیهالسلام) حَرارَۀً فِی قُلُوبِ المؤمنین لاَتبرُدُ اَبَداً.»، جامع الاحادیث الشیعه، ج 12، ص 556.

13. «قال رسول الله (علیهالسلام): اَلا وَ صَلَّی اللهُ عَلَی الباکینَ عَلَی الحُسَینِ رَحمَۀً وَ شَفَقَۀً»، ینابیع الحکمه، ج 1، ص 296 / بحارالانوار، ج 44، ص 304.

14. «فَعَلَی مَثلِ الحُسَین فَلیَبکِ البَاکُون فَاِنَّ البُکاءَ عَلَیه یَحُطُّ الذُّنُوبَ العِظام»، بحارالانوار، ج 44، ص 284.

ص:82

1. «یَابنَ شَبیب اِن کُنتَ بَکَیتَ عَلَی الحُسَین (علیهالسلام) حَیثُ تَصیرُ دُموعُکَ عَلی خَدَّیکَ غَفَرَ الله لَکَ کُلَّ ذَنبٍ اَذنَبتَه»، امالی صدوق، ص 79.

2. «یَا فُضَیل مَن ذَکَرنا اَو ذُکِرنَا عِندَهُ فَخَرَجَ مِن عَینَیه مِثلَ جَناح الذُّبابِ غَفَرَ الله ذُنوبَه...»، بحارالانوار، ج 44، ص 282، ثواب الاعمال، ص 323.

3. «اِنَّ هَذِهِ القُلُوبَ تَصدَاُ کَمَا یَصدَاُ الحَدیدُ اِذا اَصَابَهُ المَاءُ؛ قِیلَ: وَ مَا جَلاؤُهَا؟ قَالَ: کَثرَۀُ ذِکرِ المَوتِ وَ تِلاوَۀِ القُرآن.» پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) ، میزان الحکمه، ج 8، ص 247.

4. «عن ابی الحسن الرضا (علیهالسلام) قال: مَن تَذَکَّرَ مُصابِنَا وَ بَکی لِمَا ارتُکِبَ مِنَّا کَانَ مَعَنا فِی دَرِجَتِنَا یَومَ القِیامَۀ، وَ مَن ذُکِّرَ بِمُصَابِنَا فَبَکی وَ اَبکی لَم تُبکَ عَینُهُ یَومَ تُبکَی العُیُون وَ مَن جَلَسَ مَجلِساً یُحیی فِیهِ اَمرُنَا، لَم یَمُت قَلبُهُ یَومَ تَمُوتُ القُلُوبُ»، بحارالانوار، ج 44 ص 278 / امالی صدوق، ص45.

5. «اَلاِیمَانُ عَقدٌ بِالقَلبِ وَ لَفظٌ بّاللِّسَانِ وَ عَمَلٌ بِالجَوَارِح»، میزان الحکمه، ج 1، ص 302.

6. «اَوثَقُ عُرَی الاِیمانِ اَلحُبُّ فِی اللهِ وَ البُغضُ فِی اللهِ»، بحارالانوار، ج 69، ص 242.

«نَظَرَ النَّبِیُّ  (صلی الله علیه وآله)  اِلَی الحُسَینِ بنِ عَلی (علیهما السلام) وَ هُوَ مُقبِلٌ فَاَجلَسَهُ فِی حِجرِهِ وَ قالَ: اِنَّ لِقَتلِ الحُسَینِ حَرارَۀً فِی قُلُوبِ المُؤمِنینَ لاَتَبرُدُ اَبَداً. ثُمَّ قال (علیهالسلام): بِاَبِی قَتیلِ کُلِّ عَبرَۀٍ. قِیلَ: وَ مَا قَتیلُ کُلِّ عَبرَۀٍ یَابنَ رَسولِ الله؟

ص:83

1. قالَ: لاَیَذکُرُهُ مُؤمِنٌ اِلاَّ بَکی»، مستدرک الوسائل، ج 10، ص 318.

2. «اَنَا قَتیلُ العَبرَۀِ لاَیُذَکَّرُ فِیَّ مُؤمِنٌ اِلاَّ استَعبَرَ»، کامل الزیارات، ص 108.

3. «عن ابی عبدالله (علیهالسلام): نَفَسُ المَهمُومِ لِظُلمِنَا تَسبیحٌ وَ هَمُّهُ لَنَا عِبَادَۀٌ وَ کِتمَانُ سِرِّنَا جِهَادٌ فِی سَبیلِ الله ثُمَّ قال ابوعبدالله (علیهالسلام): یَجِبُ اَن یُکتَبَ هَذَا الحَدیثُ بِالذَّهَبِ»، بحارالانوار، ج 44، ص 278 / امالی مفید، ص 200.

4. امام صادق(ع): «...مَن اَنشَدَ فِی الحُسَین (علیهالسلام) فَاَبکَی وَاحِداً فَلَهُ الجَنَّۀُ. ثُمَّ قالَ: مَن ذَکَرَهُ فَبَکی فَلَهُ الجَنَّۀُ»،  کامل الزیارات، ص 105.

5. رجوع شود به بحارالانوار، ج 101، باب 22.

6. قال ابوعبدالله (علیهالسلام): «لِکَلِّ شَیءٍ ثَوابٌ اِلاَّ الدَّمعَۀُ فِینَا»، کامل الزیارات، ص 106.

7. مائده/ 35.

8. شاعر اهل بیت در زمان امام صادق (علیهالسلام)

9. منتهی الآمال.

10. «یا کُمَیلُ سَمِّ کُلَّ یَومٍ بِاسمِ اللهِ وَ قُل لاَ حَولَ وَلا قُوَّۀَ اِلاّ بِالله وَ تَوَکَّل عَلَی الله وَ اذکُرنَا وَ سَمِّ بِاَسمَائَنا وَ صَلِّ عَلَینَا... تُکَفَّ شَرَّ ذَلِکَ الیَومِ اِن شَاءَ اللهِ»، تحف العقول، ص 114.

11. «عن ابی جعفر (علیهالسلام):... وَ اَیُّ مُؤمِنٍ مَسَّه اَذًی فِینا فَدَمَعَت عَیناهُ حَتّی یَسیلَ دَمعُهُ عَلی خَدَّیهِ مِن مَضاضَۀِ ما اوذِی فِینا صَرَفَ اللهُ عَن وَجهِهِ اَلاَذی و آمنهُ یَومَ القِیامَۀِ مِن سَخَطِهِ وَ النّارِ»، بحارالانوار، ج 44، ص 281.

ص:84

1. نساء/ 86.

2. امام صادق (علیهالسلام) : «...و اِنَّهُ (حسین بن علی علیهما السلام) لَیَنظُر اَی مَن یَبکِیه فَیَستَغفِر لَهُ وَ یَسألُ اَباه الاِستِغفار لَهُ وَ یَقول: اَیُّهَا الباکی لَو عَلِمتَ مَا اَعَدَّ اللهُ لَکَ لَفَرِحتَ اَکثَر مِمّا حَزِنتَ وَ اِنَّهُ لَیَستَغفِر لَهُ مِن کُلِّ ذَنبٍ وَ خَطیئَۀ»، کامل الزیارات، ص 103/ بحارالانوار، ج 44، ص 282.

3. وکان محدثه الحسین (علیه السلام)، بحارالانوار، ج 101، ص 11.

4. بحارالانوار، ج 101، ص 16، ح 19.

5. «عن مسمع قال: قال لی ابوعبدالله (علیهالسلام): یا مسمَع اَنتَ مِن اَهلِ العَراقِ اَما تَاتِی قَبرَ الحُسَین (علیهالسلام)؟... قالَ لِی: اَفَما تَذکُرُ مَا تَصنَعُ بِه؟ قُلتُ: بَلی. قَالَ: فَتَجزَع؟ قُلتُ: اِی وَاللهِ وَ اَستَعبِرُ لِذلِکَ حَتّی یَری اَهلی اَثَرَ ذَلکَ عَلَیَّ، فَاَمتَنِعُ مِن الطَّعامِ حَتّی یَستَبینَ ذَلِکَ فِی وَجهِی. قَالَ: رَحِمَ اللهُ دَمعَتَک، اَما اَنّک مِنَ الَّذینَ یَعُدُّون فی اَهلِ الجَزَعِ لَنَا. وَالَّذینَ یَفرَحُونَ لِفَرَحِنا وَ یَحزَنُونَ لِحُزنِنا وَ یَخافُونَ لِخَوفِنا یَأمَنُونَ اِذا آمنا، اَما اِنَّکَ سَتَری عِندَ مَوتِکَ حُضورَ آبائی لَکَ وَ وَصیَّتَهُم مَلِکَ المَوتِ بِکَ وَ ما یُلَقّونَک بِهِ مِنَ البِشارَۀِ ما تَقَرُّ بِهِ عَینُکَ قَبلَ المَوت، فَمَلِکُ المَوتِ اَرَقَّ عَلَیکَ وَ اَشَدَّ رَحمَۀ لَکَ مِنَ الاَمّ الشَّفیقَۀِ عَلَی وَلَدِها»، کامل الزیارات، ص 101/ بحارالانوار، ج 44، ص 290.

6. رجوع شود به پی نوشت 53.

7. رجوع شود به پی نوشت 57.

«... فَقالَ النَّبی: یا فاطمَۀ اِنّ نِساءَ اُمَّتی یَبکُونَ عَلی نِساءِ اَهلِ بَیتی وَ رِجالُهُم یَبکُونَ عَلی رِجالِ اَهلِ بَیتی وَ یُجَدِّدُونَ العَزاءَ جیلاً

ص:85

1. بَعدَجیل فُی کُلِّ سَنَۀٍ؛ فاِذا کان القِیامَۀُ تَشفَعین اَنتِ لِلنساءِ وَ اَنا اَشفَع لِلرِّجالِ وَ کُلّ مَن بَکی مِنهُم عَلی مُصابِ الحُسَینِ اَخَذنا بِیَدِهِ وَ اَدخلناهُ الجنّۀ. یا فاطمه! کُلُّ عَینٍ باکیۀٌ یَومَ القِیامَۀِ اِلاَّ عَینٌ بَکَت عَلی مُصابِ الحُسَینِ فَاِنَّها ضاحِکۀٌ مُستَبشِرَۀٌ بِنَعیمِ الجَنَّۀ»، بحار الانوار، ج 44، ص 293.

2. امام رضا (علیهالسلام): «یَابنَ شَبیب، اِن سَرَّکَ اَن تَکونَ مَعَنَا فِی الدَّرَجاتِ العُلی فِی الجَنانِ فَاحزَن لِحُزنِنا وَ افرَح لِفَرَحِنا وَ عَلَیکَ بِوِلایَتِنا...»، امالی صدوق، ص 79.

3. عیون اخبار الرضا، ج 1، ص 59.

4. اصول کافی، ج2، ص 293.

5. عبدالله حماد بصری.

6. برداشتی از حدیث1، باب 108، کامل الزیارات.

7. مسند الامام الرضا، ج1، ص 294.

8. مستدرک الوسایل، ج 25، ص 266.

9. آیت الله صافی گلپایگانی، کتاب مسایل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ج 3، ص32.

10. حکمت 73، نهج البلاغه.

11. آیت الله تبریزی، کتاب مسایل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ج 4، ص 11.

12. اصول کافی، ج 1، ص 46. ویژگی های مجلس عزاداری وزین و مطلوب اهل البیت (علیهم السلام) و صفات سخنران و ذاکران با اخلاص را عالمان بزرگ دینی ده ها بلکه صد ها سال قبل در کتاب هایی نظیر «لؤلؤ و مرجان» و «نفس المهموم»

ص:86

بیان کرده اند و برخی از اشارات این نوشتار هم برگرفته از همان توصیه هاست.

1. پاسخ به شبهات عزاداری، حسین رجبی، ص105.

2. شرح حال نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج16، ص22، ذیل وصیت نامه ی امام علی (علیه السلام) به امام حسن (علیه السلام)

3. اثبات الوصیۀ الامام علی ابیطالب، ص133.

4. عیون الخبار و فنون الآثار، عماد الدین قرشی، ص109.

5. بحار الانوار، ج45، ص196. موارد فوق از کتاب پاسخ به شبهات عزاداری نوشته ی حسین رجبی نقل شده است.

6. مسائل جدید از دیدگاه علما، ص40.

7. سخنرانی های راشد، جلد دوم (سال 1321)، ص 297.

8. «فَکِد کَیدک وَاسعِ سَعیَک وَ ناصِب جَهدَک: فَوَاللهِ لاتَمحُو ذِکرَنا وَ لاَتُمیتُ وَحیَنا وَ لاتُدرِکُ اَمَدَنا وَ لاَتَرحَضُ عَنک عارُها وَ هَل رَأیُکَ اِلاّ فَنَد وَ اَیّامُکَ اِلاّ عَدَدٌ وَ جَمعُکَ اِلاّ بَدَد؟»، بحارالانوار، ج45، ص 135.

ص:87

ص:88

ص:89

ص:90

ص:91

ص:92

ص:93

ص:94

ص:95

ص:96